Tıp Yöntemleri, ama hangi TIP?
Dünya sağlık örgütünün (DSÖ) tanımına göre geleneksel tıp; değişik kültürlerde , geçmişten bugüne kadar gerek fiziksel gerek gerek zihinsel sağlığın tanı, tedavi ve korunmasında uygulanılagelen, deneyimler, beceriler ve aktarımlar üzerine kurulmuş bilgilerdir.
Alternatif tıp veya tamamlayıcı tıp ve hatta geleneksel tıp bazı ülkelerde aynı anlamlarda kullanılmaktadır. Sağlık uygulamalarının çok büyük bir kısmını kaplamasına rağmen çoğu ülkenin sağlık sistemine entegre değildir. Bazı ülkelerde bu yöntemler sağlık sistemine resmi düzeyde entegre ve hükümetler tarafından desteklenirken bazı ülkelerde resmen desteklenmiyor ama kabul ediliyor pek az ülkede de görmezden geliniyor. Dünya sağlık örgütünün 2014-2023 hedefleri arasında; tıbbın yalnızca ilaç olmadığı bazı gerçekler ve olaylar üzerine kurulduğunun anlatılması, sağlık sistemlerine daha iyi entegre olmuş geleneksel yöntemlerin gelişmesini sağlamak ve desteklemek, geleneksel sağlık sistemlerini destekleyen uygulayıcılar yetiştirmek yer almakta.
Her ülkenin değişik tanımlamaları var . Amerika Ulusal tamamlayıcı ve alternatif tıp sağlığı merkezinin yaptığı sınıflandırma aşağıdaki gibidir. Türkiye'de Sağlık bakanlığı 15 yöntemi tanımladı ve eğitimlerine başladı ancak henüz bir sınıflandırma yapmadı.
Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Amerikan Ulusal Sağlık Merkezi’nin (NCCAM) Alternatif Tıp Uygulamalarını Sınıflandırması
1-Zihin –beden tıbbı
Yoga ,tai-chi gibi bedensel
Meditasyon
Dinsel spritüel iyileşme
Sosyal alanlar (holistik hemşirelik)
Sanat terapisi
2 –Alternatif tıp sistemleri
Akupunktur
Ayurvedik tıp
Geleneksel Çin tıbbı
Naturapati
Homeopati
3-Biyolojiye dayalı tedaviler
Bitkiler
Özel diyetler
4-Manipülatif ve bedene dayalı sistemler
Kryopreksi
Masaj
Osteopati
Hidroterapi
Refleksoloji
5-Enerji terapileri
Refleksoloji
Terapötik dokunma
Biyoenerji
Hipokrat dönemine kadar hekimlik, ustadan öğrenilen bireysel bir uğraş iken, Hipokrat döneminde MÖ460 Kos adasında Asklepionlarda çalışmalarını sürdürmüştür. Bu asklepionlar hekimliğin uygulandığı ve öğretildiği yerler olmuşlardır. İlk çağın diğer ünlü ismi Galen MS 129-200 yıllarında Bergama’da asklepionlarda çalışmalarını sürdürmüş. Ortaçağda Avrupada hekimlik rahiplerin eline geçerken İslam coğrafyasında Hipokrat ve Galenin izinden giden İbni Sina gibi İslam alimleri tıp eğitimine devam ediyorlardı. İlk tıp okulu 1096 yılında Salernoda (İtalya) kuruluyor. ABD ise ilk tıp okulu 1750 yılında kuruluyor. Bugünkü modern batı tıbbının eğitimleri 1810 yılında Berlin üniversitesiyle başlıyor. Hekime; anatomi, farmakoloji, patoloji, kimya ,fiyoloji eğitimleri zorunlu kılınıyor. Bu eğitimleri aldıktan sonra klinik eğitim verilmeye başlanıyor. Her ne kadar temelleri Hipokrat’a dayanıyor olsa da modern batı tıbbı henüz 100-150 yaşındadır(2). Tıp eğitimi ve bilgisi hücrelsel, mikro boyutlara ulaştıkça insanın bütünselliğinden uzaklaşılmıştır. Tıp eğitiminin ilk kuralı hastalık yoktur hasta vardır olsa da hastalığı mikro boyutta tedavi eden batı tıbbı hastayı; bütünü unuttu. Özellikle kronik ve modern tıbbın yetersiz kaldığı hastalıklara sahip insanlar başka geleneksel yöntemler denemeye başladılar. Bu yüzden modern tıbbın dışında kullanılan tüm yöntemlere alternatif yöntem denildi. Peki alternatif sözcüğü yeterli mi? Söz gelimi enerji tedavisiyle etki eden akapunkturun yerine modern tıpta bir şey koyabilir miyiz? Ya da beyin kanaması geçirmiş bir hastaya operasyon dışında alternatif bir tedavi önerebilir miyiz? Kimileri doktor kontrolünde olan batı tııbbı dışındaki uygulamalara Tamamlayıcı tıp ; doktor dışı uygulamalar alternatif tıp olarak tanımlamaktadır.Dünya sağlık Örgütü (DSÖ)’de geleneksel, alternatif ve tamamlayıcı yöntemler olarak adlandırdığı bu yöntemlerin istismara çok açık olduğunu bildiğinden bu konuda olumlu adım atan ülkeleri desteklemektedir. DSÖ kendi tüzüğünü oluşturdu ve bu yöntemlerle ilgili kılavuzlar oluşturmaya başladı. Amerika birleşik devletleri Tamamlayıcı ve Alternatif yöntemler araştırma merkezini kurdu. ABD pek çok üniversitede integratif tıp merkezleri kuruldu. Avrupa’da tamamlayıcı ve alternatif tıp uygulamalarının pek çoğu lisanslı doktorlar tarafından yapılmaktadır. Türkiye gelişmelerin gerisinde kalmadı. Türkiye’de sağlık bakanlığı Geleneksel ve Tamamlayıcı tıp yönetmeliğini çıkardı. Üniversitelerde merkezler kurulmaya başlandı ve bu konuda yetkili uzmanlar yetiştirmek amaçlandı. Sağlık bakanlığı şimdilik 15 yöntemi tanımladı ve eğitimleri, uygulama şekilleriyle ilgili yönetmelik oluşturdu. Dünyada uygulanan başka yöntemler de var ancak şimdilik bu 15 yöntemle ilgili yönetmelik oluşturulduğu için kısaca onlara bakarsak:
Tamamlayıcı ve alternatif tedavi yöntemleri
Dünyada uygulanan ve tarif edilmiş pek çok yöntem var. Sağlık bakanlığının yeni çıkardığı yönetmeliğe göre Türkiye'de sertifika programına dahil olan yöntemler ayrıca sağlık bakanlığı tarafından da tarif edilmiştir.
Akapunktur: İğne lazer ışınları , elektrik stimülasyonu, kupa, kulak içi tohum, iğne ya da manyetik topçuklar , termik stimülasyon, akupres, ve ses veya elektrik veya manyetik titreşimler gibi uyarı yöntemleri ile vücutta bulunmuş özel noktaların uyarılması suretiyle yapılan uygulamayı ifade eder.
Apiterapi: Arı ve arı ürünlerinin bazı hastalıkların tedavisinde tamamlayıcı ve destekleyici olarak kullanılmasıdır. Arı zehri için; Canlı bal arısı, arı zehri içeren ekstraktların bulunduğu ampüller, arı zehri içeren merhemler kullanılır. Apiterapi uygulanmadan önce arı zehri ve arı ürünlerine karşı allerji olup olmadığı test edilir.
Fitoterapi: Geleneksel bitkisel tıbbi ürünler ve bitkisel ilaçlarla yapılan bir tıbbi tedavi yöntemidir.Bitkiler sertifikalı tabip önerisiyle uygun endikasyonlarda kullanılır.
Hipnoz: Telkin yoluyla diğer bir kişinin bilinç ve farkındalık , vücut, hisler, duygular, düşünceler, hafıza, veya davranışlarda değişiklik elde etmek üzere tasarlanmış veya bu sonucu ortaya çıkaran işlemdir.
Sülük uygulaması: Steril sülük uygulaması . Hirudo medicinalis ve Hirudo verbana isimli sülüklerin üretim yerinden ve steril sülük elde edilen işletmelerden temini önemlidir.
Homeopati: Kişiye özgü seçilmiş homeopatik ilaçlar ile sağlık durumunu iyileştirmeyi hedef alan bütüncül bir uygulama yöntemidir.
Karyopraktik: Kas ,omurga ve iskelet sisteminin biyomekanik bozuklukları ve bunun sinir sistemi üzerinde oluşturduğu sorunları önlemesiyle ilgilenen destekleyici bir uygulama alanıdır. Uygun hastalarda normal mekanik hareketliliğini yitirmiş eklemleri elle uygulanan tekniklerle düzeltme işlemidir.
Kupa uygulaması: Kan dolaşımını artırmak için bölgesel vakum oluşturmaya dayanan kuru kupa uygulaması ve belli vücut noktalarında bölgesel vakumla birlikte yüzeysel cilt kesikleri oluşturarak kanın alındığı yaş kupa uygulamasıdır; buna Hacamat da denir.
Larva uygulaması: lucilia (Phaenicia) sericia steril larvalarının kronik yaralarda debridman amaçlı kullanılması suretiyle yapılan uygulamadır.
Mezoterapi: Mesoderm kaynaklı organ patolojilerinin iyileşmesini amaçlayan bitkisel veya farmakolojik ilaçların bölgesel , küçük dozlarda, özel iğneler ve özel tekniklerle cilt içi enjeksiyon uygulamasıdır.
Proloterapi: Proliferatif ve irritan solüsyonların eklem bağ dokusu içine enjekte edilmesi uygulamasıdır. Enjeksiyonlar; genellikle zedelenmiş, aşınmış, güçleri azalmış tendon ve ligamentlere ve eklemlere yapılır. Amaca uygun olarak seçilen ilaç karışımları bölgesel olarak özel iğnelerle ve tekniklerle uygulanır.
Osteopati: Eklemler, kaslar, bağ dokusu, ve omurgayı içeren kas –iskelet sisteminin güçlendirilmesine yardımcı olan, tüm vücut sağlığına odaklanan ve kas iskelet sisteminin etkinliği üzerinde duran invaziv olmayan bir yöntemdir.
Ozon uygulaması: Lokal ve sistemik olarak ozon oksijen karışının kullanıldığı uygulama yöntemidir.
Refleksoloji: El, ayak tabanı ve kulaklarda vücudun tüm bölümleri , organ ve bezleriyle ilgili yönlendirici refleks alanların mevcudiyeti prensibine dayanır. Bu refleks alanlara herhangi bir cihaz, malzeme, krem, losyon kullanmadan sadece basınç uygulanır. Refleksoloji spesifik hastalıkların tanı, tedavisi, veya eklem mobilizasyonunu ve manupilasyonunu içermez.
Müzik terapi: Müzik terapisi konusunda ehliyetli bir profesyonel tarafından müziğin ve müzik uygulamalarının ,bireylerin fiziksel, psikolojik, sosyal ve zihinsel ihtiyaçlarını karşılamada klinik ve kanıta dayalı kullanıldığı uygulamadır.
Neden Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Yönetmleri kullanılmaktadır?
Çalışmalarda ortalama %46,2 (%22.1 ve %84.1) TAT (Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp) kullanım sıklığı görülmüştür. Bu Avrupa'da ortalama %36, Avusturalya'da ortalama %17.1, Japonya’da ortalama % 45, Amerika'da %54.5(3) Türkiyede onkoloji hastalarında yapılan bir anket çalışmasında hastaların %44,8 en az bir TAT yöntemini uyguladığı tespit edildi. (4)Başka bir çalışmada ise Kronik obstriktüf akciğer hastalığı olanlarda TAT kullanım oranını %86,3 olarak bulmuştur.(5)Çalışmalarda Astımlı çocuklarda %52, dikkat eksikliği olan çocuklarda %68, serebral palsili çocuklarda %56, olarak tespit edilmiştir. Zamanla TAT kullanımı artmaktadır.ABD verilerine göre 1990 yılında oran %33.8 iken 1997 de %42.1 olmuştur. (6) . Tıp fakültesi ve hemşirelik öğrencileri arasında yapılan bir araştırmada hemşirelik öğrencileri %61,3 TAT müfredata dahil edilsin derken tıp öğrencilerinin %37.9 müfredata dahil edilsin dediği tespit edilmiştir.(5). Dermatoloji polikliniğine başvuran hastalarda; TAT kullanımının gençlerde, bekarlarda ve eğitim düzeyi yüksek olan grupta daha fazla olduğunun saptanmıştır.(7)
Dicle Üniversitesinin 2014 yılındaki bir araştırmasında kronik hastalığı olmayan çocuklarda TAT kullanımına bakmışlar. En sık geleneksel kökenli olanların kullanıldığı %73 görülmüş. Nazardan koruma %45 boncuk, %35 dua. En sık anemi için %40, sonra ishal için %28,6 kullanıldığı tespit edilmiş. En sık aile büyüklerinden öğrendikleri şekilde %57,1, çevreden %33 oranında uyguladığı gözlenmiş. Doktora gelmeden önce %67, doktordan sonra %53 oranında uygulanmış. %22,9 fayda gördüğünü söylerken,%58,3 biraz faydalı, %18,8 hiç faydası olmadı demiş. (11)
Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Amerikan Ulusal Sağlık Merkezi’nin (NCCAM) İnsanları Tamamlayıcı ve Alternatif yöntemleri kullanmaya iten faktörler:(1)
1-Ortodoks tıp ya da konvansiyonel yöntemle sonuç alamamak
Konvansiyonel yöntemlerle yan etkilerin çok olması
Doktorla iletişim kuramamak
Doktorların yeterince zaman ayırmaması
Bekleme listelerinin uzun olması, randevu zorluğu
Hayal kırıklığı
Tedavi maliyetlerinin yüksek olması
2-Tamamlayıcı ve alternatif yöntemlerin:
Bu yöntemlerin temelinde fizyolojik bir düşünce bulunması
Spritüel boyutunun olması
Hastanın tedavide aktif rol alması
Doğal tedavi yöntemi olması
Terapistle kolay iyi ilişki kurulabilmesi
Daha fazla zaman ayırması
Duygusal sebepleri iyi anlaması
Ulaşılabilir olması
İyi olmayı, sağlıklı olmayı sağlaması
Tamamlayıcı ve alternatif yönteme hayır diyenler:( 1)
Hakkında yeterli bilgi olmadığını düşünüyorlar
Pahalı
Etkili olmadığı
Doktorlar karşı çıkıyor
Dini inanç, moral değer ; bilim değil
Ulaşılabilir değil
Utanç verici
HANGİ TAMAMLAYICI TIP YÖNTEMİ
2006 yılında USA de yapılan bir araştırmada en çok vitaminler ve doğal ürünlerin kullanıldığı tespit edilmiş.Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp Amerikan Ulusal SağlıkMerkezi (NCCAM ) 2009 da en çok sırasıyla dua etmek ve doğal ürünler olarak bildirmiş(8) Türkiye'de yapılan bir çalışmada bitkilerle tedavi ve sonrasında özel diyetler geldiğini söyleyen çalışmanın yanı sıra Türkiye'de kanserli hastalarda Tamamlayıcı tıp ve alternatif yöntemlerin kullanımı ile ilgili literatür taramasında en çok dua etmek sonrasında bitkisel ürünler olduğu tespit edilmiş.(3,9) Bu konuda yeterince çalışma maalesef yok. işin zorluğu hastalar TAT kullandıklarını doktorlarından saklamaktadırlar.Hastalara sorulduğunda doktorlarından olumsuz yanıt aldıklarını ya da doktorların bu konuda bilgisiz olduklarını düşündüklerini söylemişlerdir(10).
SONUÇ
Görünen o ki yalnızca ülkemizde değil tüm dünyada alternatif tedavi kullanımı giderek artmaktadır. Uzun süredir batı tıbbı konuya ilgisiz kaldığından bu yöntemler istismar edilmekteydi. Zannedilmektedir ki batı tıbbından yaralanan insan başka hiç bir şey kullanmaz ya da alternatif yöntem kullanan kişi batı tıbbı kullanmamalı. Ancak bunun böyle olmadığı anlaşılmıştır. Hangi hastalıkta hangi yöntemler kombine edilirse daha faydalı olur hangi yöntem hangi yöntemle geçimsizdir bilimsel olarak çalışılmalıdır. Bu yöntemlerin hep birlikte kullanılması hem hastanın tedavisini hızlandıracak hem de hastanın maddi manevi istismar edilmesinin önüne geçecektir. Geleneksel ve tamamlayıcı tıp yöntemlerinin sağlık personeline eğitim içerisinde anlatılması onların hastalara daha anlayışla yaklaşmasına ve bu konuda da doğru yönlendirmesine olanak sağlayacağı çok açıktır.Üniversiteler ve bakanlık yalnızca kurs ve araştırma merkezi aşamasında kalmayıp müfredat oluşturarak tüm sağlık profesyonellerine (doktorlar,diş hekimleri,hemşireler, eczacılar, veterinerler) bu konuda yeterli eğitim vermesi gerekliliği doğmuştur.
KAYNAKLAR
http://www.who.int/medicines/areas/traditional/definitions/en/
https://nccih.nih.gov/health/integrative-health
http://www.ttb.org.tr/
Dr. Gürsel Velioğlu Tamalayıcı Tıp Vizyonu 2013
1-Dr Edzard Ernst Comlementary Therapies for pain mmanagement 2007.
2-Melih Elçin Tıp Eğitiminin tarihçesi ; hacettepe tıp dergisi :2010;41:195
3-Kav S,Hanoğlu Z, Algier LA.Türkiyede kanserli hastalarda tamamlayıcı ve alternatif tedavi yöntemlerinin kullanımı :literatür taraması .Uluslararası Hematoloji onkoloji Dergisi 2008;18(1):32
4-Gamze Uğurluer, Atakan Karahan; Ayaktan kemoterapi ünitesinde tedavi alan hastaların tamamlayıcı ve alternatif tıp uygulamalarına başvurma sıklığı ve nedenleri ; Van Tıp Dergisi: 2007;14(3);68-73
5- Akıncı AC, Zengin N, Yıldız H, Sener e, Günaydın B: The complementary and alternative medicine use among asthma and chronic obtructive pulmonary disease patients in the southern region of Turkey Int J Nurs Pract2011;17:571
6- Muslu G, Öztürk C; Tamamlayıcı ve alternatif tedaviler ve çocuklarda kullanımı: Çocuk sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2008; 51:62-67
7- Doğan B, Abuaf Ö.K, Karabacak E Tamamlayıcı /Alternatif Tıp ve Dermatoloji :Türkderm 2012İ;46:62-6
8-Saydah SH, Eberhardt MS Use of complementary and alternative medicine among adults with chronic diseases :united states 2002.JAlternComplementMed 2006 ;12(8):805
9-Tan M,Uzun O, Akçay F. Trends in complementary and alternative medicine in eastern Turkey JAltren Complement Med 2004;10(5)861
10- Özçelik H, Fadıloğlu Ç, Kanser hastalarının Tamamlayıcı ve alternatif yöntemler kullanım nedenleri. Türk
Onkoloji Dergisi 2009;24(1):48
11-Tuba Tuncel, Velat şen, Selvi kelekçi; Kronik Hastalığı olmayan çocuklarda tamamlayıcı ve alternatif tıp kullanımı ; Türk Pediatri arşivi; 2014: 49:148-53